Τον κώδωνα του κινδύνου για άμεση παρέμβαση στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας στην ψυχική υγεία έκρουσε ο Π.Ο.Υ στην έναρξη των εργασιών της Εκτελεστικής Επιτροπής, όπου εξετάζονται εκτός από την πανδημία σειρά πολλών άλλων παγκόσμιων μεταδοτικών ή μη μεταδοτικών ασθενειών.
Σε μια ανάλυση των μέχρι στιγμής δεδομένων όσον αφορά τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία που θα δημοσιευθεί κατά την διάρκεια των εργασιών δείχνει ότι πριν από την πανδημία του κορονοϊού σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως παρουσίαζαν ψυχικές διαταραχές. Επιπλέον, περίπου 50 εκ. άνθρωποι υπέφεραν από άνοια και περίπου 250 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετώπιζαν διαταραχές εξαιτίας της χρήσης αλκοόλ ή ναρκωτικών. Περίπου το ήμισυ όλων των ψυχικών διαταραχών ξεκινούν από την ηλικία των 14 ετών, ενώ οι αυτοκτονίες ήταν η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου σε νέους ηλικίας 15-29 ετών. Σε όλα τα κράτη μέλη, κατά μέσο όρο οι κατά κεφαλή δαπάνες ψυχικής υγείας το 2017 εκτιμήθηκαν σε 2,50 $.
Δυσκολίες στην φροντίδα ατόμων με ψυχικά προβλήματα
Κατά την διάρκεια της πανδημίας όμως, σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν σε επτά χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, περισσότερο από το 75% των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας δεν έλαβαν φροντίδα, παρά τις ενδείξεις ότι θα μπορούσαν να γίνουν αποτελεσματικές παρεμβάσεις. Άτομα με σοβαρές παθήσεις ψυχικής υγείας πεθαίνουν, σύμφωνα με τους επιστήμονες 10-20 χρόνια νωρίτερα από το γενικό πληθυσμό, συχνά λόγω μη διαγνωσμένων και ταυτόχρονα φυσικών ασθενειών.
Οι κοινωνικοί περιορισμοί που σχετίζονται με την πανδημία προκάλεσαν αυξημένη χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών καθώς και την συμμετοχή σε διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια. Οι παράγοντες αυτοί επηρέασαν την ικανότητα και την προθυμία των ανθρώπων να λάβουν προφυλάξεις κατά του ενδεχόμενου μόλυνσης. Παράλληλα διαπιστώθηκε πως σε αρκετές περιπτώσεις η αύξηση χρήσης αλκοόλ συσχετίστηκε με αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας.
Μεταξύ των δυσκολιών της πανδημίας που διαπιστώθηκαν ότι μπορούν να επιδράσουν βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα την ψυχική υγεία και να δημιουργήσουν προβλήματα συμπεριφοράς, ήταν η ανεργία και η οικονομική αστάθεια, η εκπαίδευση και οι χαμένες προοπτικές, η κοινωνική απομόνωση, η ενδοοικογενειακή βία, ο φόβος για απειλή της ζωής των ίδιων των ατόμων ή αγαπημένων προσφιλών τους ατόμων για ξαφνική απώλεια της ζωής εξαιτίας της πανδημίας.
Οι συχνότερες ψυχικές διαταραχές
Σε μια μεγάλη παγκόσμια έρευνα για την ψυχική υγεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας διαπιστώθηκε ότι στον γενικό πληθυσμό στην Κίνα, τη Δανία, το Ιράν, την Ιταλία, το Νεπάλ, την Ισπανία, την Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες παρουσιάστηκαν σχετικά υψηλά ποσοστά συμπτωμάτων άγχους (6-51%), κατάθλιψης (15-48%), διαταραχής μετατραυματικού στρες (7–54%) και ψυχολογική δυσφορία (34–38%). Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς, όπως σημειώνεται, για να μάθουμε αν αυτές οι μελέτες είναι εξαιρέσεις ή ενδεικτικές του συνόλου πρότυπο.
Από την άλλη πλευρά, πολλοί άνθρωποι με προϋπάρχουσες ψυχικές, νευρολογικές αλλά και άλλες διαταραχές εξαιτίας της χρήσης ουσιών βίωσαν διαρκώς επιδεινωμένα συμπτώματα που οφείλονται σε στρες και εξαιτίας της διακοπής πρόσβασης στην περίθαλψη. Η κοινωνική απομόνωση, η μειωμένη σωματική δραστηριότητα και η μείωση της πνευματικής διέγερσης αύξησαν τον κίνδυνο ψυχολογικής κατάρρευσης και άνοιας σε ηλικιωμένους ενήλικες.
Τα άτομα με προϋπάρχουσες διαγνώσεις ψυχικών, νευρολογικών και πολλών διαταραχών εξαιτίας της χρήσης ουσιών συνεχίζουν να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης και θνησιμότητας από τον COVID-19. Ενώ υπήρξαν ενδείξεις αύξησης των αυτοκτονιών όπως εκείνες που αναφέρθηκαν στην Ιαπωνία και την Ταϊλάνδη, ωστόσο πρώιμα στοιχεία από άλλες χώρες δεν έχουν δείξει ανάλογη αύξηση των αυτοκτονιών, αν και οι αυτοκτονίες είναι γνωστό ότι σχετίζονται με την οικονομική ύφεση, ενώ είναι πολύ νωρίς για να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα οτι οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί παγκοσμίως.
Τα νευρολογικά συμπτώματα του Covid 19
Όσον αφορά στις ήπιες έως και σοβαρές νευρολογικές εκδηλώσεις που αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως συμπτώματα της νόσου COVID-19 αυτές περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, αλλοιωμένη αίσθηση οσμής, παραλήρημα, εγκεφαλικό επεισόδιο, σύνδρομο Guillain-Barré και μηνιγγίτιδα. Οι νευρολογικός εκδηλώσεις σχετίζονται επίσης με πιο σοβαρή νόσο COVID-19 και αυξημένη θνησιμότητα.
Σήμερα οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εναντίον ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας παραμένουν πολλές και έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Πολλά άτομα με ψυχικές παθήσεις αντιμετωπίζουν απομόνωση και περιθωριοποίηση από την κοινωνία λόγω του στιγματισμού και των διακρίσεων. Άτομα σε ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας και ψυχιατρικά νοσοκομεία έχουν απομονωθεί περισσότερο από το συνηθισμένο και συχνά εκτίθενται σε μόλυνση με τον COVID-19. Τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας από το COVID-19 έχουν τεκμηριωθεί άλλωστε σε μια σειρά από χώρες σε ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας.
Αξιολόγηση δομών ψυχικής υγείας
Από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο του 2020, η Γραμματεία της ΠΟΥ αξιολόγησε τον αντίκτυπο του COVID-19 στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και χρήσης ουσιών. Από τις 130 χώρες, η συντριπτική πλειονότητα (93%) ανέφεραν διακοπές σε μία ή περισσότερες υπηρεσίες τους για ψυχική υγεία. Πολλές χώρες ανταποκρίθηκαν σε διαταραχές μέσω παρεμβάσεων τηλεθεραπείας, κρίσης γραμμές βοήθειας και εκπαίδευση των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης. Από τις χώρες που ανταποκρίθηκαν, το 89% ανέφερε ότι η υγεία και η ψυχοκοινωνική υποστήριξη ήταν μέρος των εθνικών σχεδίων αντιμετώπισης COVID-19. Συνολικά 65% διέθετε μια πολυτομεακή πλατφόρμα συντονισμού ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ως μέρος της απόκρισης, αλλά μόνο το 17% αυτών των χωρών είχε εξασφαλίσει πλήρη πρόσθετη χρηματοδότηση για σχέδια ανταπόκρισης στην ψυχική υγεία και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη στον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ το 47% το απάντησε είχαν εξασφαλίσει μερική χρηματοδότηση.
Οι συστάσεις
Απέναντι στην διαμορφούμενη κατάσταση, ο ΠΟΥ σε στενή συνεργασία με άλλους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, συνιστά για την ελαχιστοποίηση των συνεπειών της πανδημίας στην ψυχική υγεία σειρά μέτρων. Αυτά περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων στρατηγικές διαχείρισης σε διάφορους τομείς και φάσεις έκτακτης ανάγκης, την προληπτική ανταπόκριση στη μείωση των προβλημάτων που σχετίζονται με την πανδημία όπως για παράδειγμα, την κοινωνική απομόνωση και ανεργία που είναι γνωστό ότι βλάπτουν την ψυχική υγεία και την διασφάλιση ευρείας διαθεσιμότητας εκτάκτων υπηρεσιών ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Επιπλέον ζητείται προστασία και προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχική υγεία παρακολουθώντας εάν έχουν ίση πρόσβαση σε μέτρα πρόληψης και υγειονομικής περίθαλψης για COVID-19, συμπεριλαμβανομένων των ιδρυμάτων.