Τι συμβαίνει όταν πεθαίνει ένας ποιητής; Πλουτίζει ο ουρανός, φτωχαίνουν τα ορατά και τα απτά μας. Παρακαταθήκη, τα γραπτά του. Συνήθως, οι ποιητές μένουν κλεισμένοι κι αναχωρητές να ατενίζουν από ψηλά τον κόσμο. Ο Κώστας Παπαγεωργίου, όμως, έλαμψε πρωτίστως ως άνθρωπος, παρά την αναντίρρητα πλούσια κληρονομιά που άφησε δια των λέξεών του.
Πολλοί νέοι ποιητές χρωστούν τις εκδόσεις τους σε εκείνον. Με τον ίδιο τρόπο που η Τρυφερότητα τού χρωστά ένα μικρό παράσημο, μιας που εκείνος την άφηνε σταθερά να εμποτίσει την μελάνη του και να διαπεράσει τον λογοτεχνικό του κόσμο.
Έναν κόσμο αποτελούμενο από δύο όχθες, δύο περιόδους, όπως εύστοχα αναλύει η κορυφαία φιλόλογος Τιτίκα Δημητρούλια στην μελέτη της «Ο Ποιητής Κώστας Γ. Παπαγεωργίου» από τις εκδόσεις Γκοβόστη:
«Στο έργο του Παπαγεωργίου μπορεί κανείς να εντοπίσει δύο περίοδους, με άξονα τη λειτουργία του σώματος-λόγου. Μία περίοδο έντασης και πένθους, Μια δεύτερη περίοδο λύπης κι αποδοχής.»
Μία πολύ εύστοχη ματιά πάνω στο έργο του ποιητή από την Τ. Δημητρούλια
Ο ποιητής
Ένας ποιητής με θεατρικότητα, με επιτυχείς ακροβασίες και σε άλλες μορφές λόγου, με μόρφωση, με επιρροές και με γηγενείς-εντός του-ιδέες και συλλήψεις.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945 και άφησε σε αυτήν την τελευταία του ανάσα την άνοιξη του 2021. Σπούδασε νομικά και φιλολογία. Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα» το 1966. Εργάστηκε ως δικηγόρος από το 1972 ως το 1978· έκτοτε ασχολείται αποκλειστικά με την λογοτεχνία και με ό,τι αμέσως ή εμμέσως σχετίζεται μ’ αυτήν. Από το 2011 ήταν συν-διευθυντής του τριμηνιαίου περιοδικό ποίησης Τα Ποιητικά.
Συνεργάστηκε με τα αξιολογότερα λογοτεχνικά περιοδικά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης κατά την τελευταία τριακονταετία («Αντί», «Λέξη», «Δέντρο», «Διαβάζω», «Εντευκτήριο», «Τραμ» κ.α.). Διετέλεσε συνυπεύθυνος στη σύνταξη των ετήσιων ομαδικών αντιδικτατορικών εκδόσεων Κατάθεση ’73 και Κατάθεση ’74, ενώ συνέταξε (με τον ποιητή Γιάννη Βαρβέρη) την «Ελληνική ποιητική ανθολογία θανάτου του εικοστού αιώνα» (1995).
Άσκησε συστηματικά λογοτεχνική κριτική από περιοδικά και εφημερίδες. Από το 1982 ως το 1998, εξέδιδε και διηύθυνε το περιοδικό «Γράμματα και Τέχνες». Ποιήματά του μελοποιήθηκαν και κυκλοφόρησαν σε δίσκους από τον Θάνο Μικρούτσικο («Ιχνογραφία»), από τον Νίκο Τάτση («Έρανα»), καθώς και από τον Χάρη Κατσιμίχα. Από το 1982 στην Ελληνική Ραδιοφωνία, στην αρχή ως σύμβουλος σε θέματα λογοτεχνίας και έπειτα ως επιμελητής λογοτεχνικών εκπομπών και εκδηλώσεων στο Τρίτο Πρόγραμμα.
Οι εικόνες των ποιημάτων του λειτουργούν ως πρώτες ύλες ονείρου, διατηρούν τη ρευστότητα τους, καθώς το άτομο καταδύεται με θάρρος και δύναμε στο βασίλειο της σκιάς, στον χώρο που δεν ψεύδεται ποτέ και ανασύρει τους εφιάλτες του, που ασφυκτιούν και γυρεύουν τη δύναμη του λόγου ως τροφή, ως ενέργεια για να αυτοσυντηρούνται.
Ελεύθερος στίχος, ελλειπτικές αφηγήσεις, ροπή προς την αφηγηματικότητα, αλλά και κ δεκαπεντασύλλαβοι, ακέραιοι ή σπασμένοι στα δυο, έρχονται να θυμίσουν την καταγωγή της ποίησης, τη γένεσή της, τη σχέση της με τη μουσική, μια μουσική που διατρέχει με μαεστρική εσωτερικότητα και την ποίηση του Κώστα Παπαγεωργίου.
«Αξιώθηκα να δω τα πράγματα να σπαρταρούν στο αγκίστρι του ονόματός τους»
Ο άνθρωπος
Συζητώντας με ανθρώπους του στενού και όχι μόνο περιβάλλοντός του, το συμπέρασμα εξάγεται πεντακάθαρα: ο Παπαγεωργίου ήξερε την ανθρωπιά, υπήρξε γενναιόδωρος, υποστηρικτικός και ενθαρρυντικός. Η αγάπη του για την ποίηση τον έκανε γεωργό της: καλλιεργούσε σχέσεις, παρότρυνε, συμβούλευε (ποτέ διδακτικά), παρουσίαζε νέους. Αυτό δεν ισχύει καθόλου για τα περισσότερα «μεγάλα κεφάλια» της ελληνικής ποίησης-τα παραδείγματα δεκάδες, από παλιά μέχρι σήμερα.
Ο Κώστας Παπαγεωργίου ήταν, ολόκληρος, μια Εξαίρεση.
Η ποιήτρια Λένα Καλλέργη λέει χαρακτηριστικά:
«Η συνάντησή μου με τον Κώστα Παπαγεωργίου ήταν η αρχή μιας φιλίας που ομόρφυνε τη ζωή μου στην Αθήνα. Τον συναντούσα κυρίως στο Φίλιον και στο Café des Poètes της πλατείας Βικτωρίας, όπου μαζεύονταν παλιοί και νέοι φίλοι. Είχα ήδη διαβάσει και ξεχωρίσει την ποίησή του και η προσωπική μας γνωριμία την έκανε ακόμα πιο πολύτιμη για μένα.
Ο Κώστας Παπαγεωργίου, με τον ευγενικό και ήρεμο τρόπο του, με τη διάθεση για αστεία και το γνήσιο ενδιαφέρον για τη δουλειά και τις ζωές μας, έφερνε κοντά τις ετερόκλητες παρέες ανθρώπων που συναντιόνταν τα μεσημέρια της Πέμπτης και τις φώτιζε με τη χαμηλόφωνη αλλά βαθιά επιρροή του. Από εκείνον έμαθα πολλά για βιβλία και ανθρώπους της λογοτεχνίας, κυρίως όμως απόλαυσα έναν ευαίσθητο και ουσιαστικό τρόπο να σχετίζεται κανείς με τους ανθρώπους.
Δεν θα ξεχάσω την τρυφερή και υποστηρικτική του συμπεριφορά όταν αντιμετώπιζα προβλήματα ή ήμουν στενοχωρημένη. Οι συζητήσεις μας με βοηθούσαν να αποδεχτώ τα γεγονότα και να προχωρήσω, χωρίς να αρνηθώ τα επώδυνα συναισθήματα. Παρατηρούσα ότι έκανε το ίδιο και για πολλούς άλλους. Η παρουσία του και μόνο ήταν πλούτος, παρηγοριά και ανακούφιση, όπως και η ποίησή του.
Δεν θα ξεχάσω τον Κώστα. Είμαι τυχερή που βρέθηκε στον δρόμο μου και πρόλαβα να τον γνωρίσω.»
Στην περίπτωσή του, κατά την άποψή μου, ο άνθρωπος ανταμώνει τακτικά με τον ποιητή. Δεν γίνεται να απαγγέλεις με τέτοιον τρόπο τον κόσμο εντός σου και γύρω σου και να μην αγαπάς τους ανθρώπους αδιαπραγμάτευτα.
ΧΩΡΙΣ
1.-
Τα παγωμένα κύματα των σεντονιών
κρατούν το σχήμα τους ανέπαφο
στης ανάσας τα ελάχιστα σκιρτήματα.
Σαν εντελώς ν’ αδιαφορούν για το ναυάγιο
σώμα που σκεπάζουνε κοντά. Μόλις πιο κάτω.
2.-
Του υδραργύρου η τρυφερότητα: το πρόσχημα
της κτηνώδους ανυπακοής του στης αφής τα προστάγματα.
Ο καθηγητής στο Πολυτεχνείο και ποιητής Πέτρος Στεφανέας γνώρισε τον Κώστα Παπαγεωργίου με έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο:
«Γνώρισα τον Κώστα Παπαγεωργίου αρχικά ως ακροατής του στο Τρίτο Πρόγραμμα, και μετά από χρόνια είχα τη χαρά να τον γνωρίσω από κοντά. Οι εκπομπές του είχαν πάντα ένα αέρα δημιουργικής κριτικής παρουσίασης, ανοιχτές σε νέα ρεύματα και ιδέες από την παγκόσμια λογοτεχνία», σημειώνει ο Στεφανέας.
Και συνεχίζει: » Το Τρίτο πρωτοστάτησε στην παρουσίαση της ποίησης μιας ολόκληρης γενιάς. Εκείνη την περίοδο ο Κώστας Παπαγεωργίου συνέπεσε στην Ελληνική Ραδιοφωνία με τον Μιχαήλ Μήτρα και την Μαρία Κυρτζάκη, επίσης παραγωγούς λόγου. Είμαι βέβαιος ότι κάποιες από τις εκπομπές τους είναι και σήμερα επίκαιρες και θα άξιζε να επαναληφθούν. Ο Κώστας Παπαγεωργίου, εκτός από ποιητής, δάσκαλος και κριτικός ποίησης ήταν και ένας σημαντικός ραδιοφωνικός παραγωγός εκπομπών λόγου με ποιότητα και ευθύτητα.
Για χρόνια άλλωστε ήταν υπάλληλος της ΕΡΤ και προϊστάμενος του τμήματος εκπομπών λόγου του Τρίτου Προγράμματος. Μέσα από τις εκπομπές του προσπαθούσε όχι μόνο να ενημερώσει τους ακροατές αλλά και να αναδείξει την αξία του ποιητικού λόγου. Η προώθηση της λογοτεχνικής δημιουργίας και η υποστήριξή του σε νέες φωνές ήταν βασικοί άξονες της προσφοράς του στο ραδιόφωνο.»
Ο προσφάτως εμφανιζόμενος στα ελληνικά γράμματα Νικόλας Κουτσοδόντης (πρόσφατα κυκλοφόρησε η δεύτερη ποιητική του συλλογή) πενθεί την μέρα της ανακοίνωσης του θανάτου του Παπαγεωργίου και θυμάται:
«Τον γνώρισα σε ένα στέκι ποιητών στα Εξάρχεια, στο Σπίρτο, μετά από σύσταση μιας κοινής φίλης. Του είχαστείλει την πρώτη μου συλλογή. Είχε ένα περιπαικτικό, συγκαταβατικό χαμόγελο πάντοτε. Ήταν άνθρωπος πολύ προσηνής, συγκαταβατικός, ευγενικός, βοηθούσε πολύ τους νέους συγγραφείς και ποιητές, χωρίς να ενδιαφέρεται αν θα τον αναφέρουν ή ευχαριστήσουν-το έκανε για την ποίηση!
Στην καρέκλα του, στο σπίτι του τον θυμάμαι χαρακτηριστικά. Γεμάτο βιβλία και φωτογραφίες με φίλους του, θυμάμαι μια φωτογραφία με τον Γιάννη Κοντό. Θα μας λείψει πολύ, υπήρξε μια από τις χαρακτηριστικότερες φωνές της γενιάς του. Υπήρξε δάσκαλος για πολλούς από εμάς, μας δίδαξε πολύτιμα και ανεκτίμητα πράγματα και είναι αναντικατάστατος.»
Με τον Κουτοσδόντη θα συμφωνήσει απολύτως και η άρτι αφιχθείσα στην ελληνική ποίηση με την πρώτη της συλλογή Σαπφώ Σούτσου:
«Λευκοί καναπέδες, λεπτά χέρια στην πολυθρόνα κι ένα συνωμοτικό χαμόγελο που μιλούσε με την μεγαλύτερη ομορφιά της γλώσσας , ένας φίλος που έχει παραμερίσει τον χρόνο αγκαλιάζοντας κάθε ψυχή, ο πιο ψηλά γλυκός άνθρωπος», μου γράφει σχεδόν αυθόρμητα η νεαρή ποιήτρια, για τις ανάγκες του ρεπορτάζ. Συγκινούμαι.
Και προσθέτει:
«Με αφορμή θα ελεγα να γνωρίσω το λογοτεχνικό γίγνεσθαι, το 2016 όταν ξεκίνησα τα μαθήματα δεν γνώριζα ότι αυτός ο κόσμος υπήρχε, τον είχα συνδέσει αυστηρά με τα βιβλία αυτά καθεαυτά ( ως επί το πλείστον του προηγούμενου αιώνα-η έννοια του δημιουργού ήταν τότε για μένα άυλη,φασματική ) και σίγουρα αγνοούσα ότι επρόκειτο για έναν ζωντανό,δυναμικό κόσμο στον οποίο θα μπορούσα να συμμετέχω ενεργά κι εγώ, που ανέκαθεν μου άρεσε η λογοτεχνία και διάβαζα πολύ).
Για τα πάντα μιλούσε, κυρίως για ποίηση, λογοτεχνία γενικότερα, αλλά μιλούσαμε και εκδηλώσεις, για νέες εκδόσεις… Δεν τον ένιωσα όμως ποτέ μα ποτέ απόμακρο, ένιωθα ότι μπορούσα να του μιλήσω και για πιο προσωπικά μου ζητήματα, πράγμα που είχα κάνει και ειλικρινά μου είχε σταθεί ως φίλος.
Μας έλεγε πολλές ιστορίες – διασκεδαστικές τις περισσότερες φορές- για «περιπέτειες» δικές του από το παρελθόν που εμπεριείχαν συνήθως και άλλους λογοτέχνες. Θα μπορούσα να πω ότι , εν ολίγοις, αυτός ο άνθρωπος ενσάρκωσε για μένα,στα μάτια μου την λογοτεχνία.»
Παπαγεωργίου, Δημουλά, Ελευθερίου (eurokinissi)
Ως φίλος ο Παπαγεωργίου στεκόταν στους νέους και τις νέες της ποίησης. Αυτό, άλλωστε, συνέβη και με την περίπτωση της ποιήτριας και νομικού Εσμεράλδας Γκέκα, η οποία καταθέτει τα εξής:
«Δεν τον είχα συναναστραφεί πάρα πολύ, αλλά μόλις εξέδωσα γύρω στα 19 μου το πρώτο μου βιβλίο ήταν από τους ελάχιστους και πρώτους ανθρώπους που έσπευσαν να με γνωρίσουν. Αγκάλιασε ένα νέο παιδί που έκανε τα πρώτα του του βήματα στην ποίηση, είχαμε συναντηθεί μαζί με τον τότε επιμελητή μου, τον Παναγιώτη Κερασίδη στην αυλή του Γαβριηλίδη.
Αργότερα, είχα παραστεί σε κάποια από τις εκδηλώσεις που διοργάνωνε, στις εκδόσεις Γκοβόστη στα Εξάρχεια και είχα διαβάσει κάτι, κατόπιν προσκλήσεώς του. Κάθε φορά που τον συναντούσα ανά καιρούς, είτε σε εκδηλώσεις, είτε στον δρόμο, είχα να κάνω με έναν άνθρωπο που ενέπνεε σεβασμό. Μια ποιητική και σεβαστική φιγούρα.
Γνωρίζω ότι συνέτρεχε όλους τους νέους ποιητές και ανθρώπους που έκαναν τα πρώτα τους βήματα. Υπήξρε μέντορας, υποστηρικτής και φίλος πολλών ανθρώπων της γενιάς μας, κάνοντας πολλά για να στηρίξει και να προωθήσει έμπρακτα το έργο τους. Σπάνιο!»
Την πιο τρυφερή σκέψη για τον εκλιπόντα ποιητή χαρίζει στο εν λόγω κείμενο ο μουσικός Αδριανός Τρίκας-Πανδής, ο ποίος συνδέθηκε μαζί του με σχέση αίματος σχεδόν:
«Ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου ήταν δίπλα μου, πατέρας μου, τα 24 από τα 28 χρόνια της ζωής μου. Αγαπιόμαστε αληθινά. Τα βράδια, πριν κοιμηθώ, καθόταν δίπλα μου και μου έλεγε παραμύθια ή μάλλον spinoffs παραμυθιών. Το αγαπημένο μου ήταν Οι Περιπέτειες της Μαμάς του Ρομπέν των Δασών, που τα έβαζε με τους κακούς ενώ έπλαθε κουλουράκια, με τον Ρομπέν να κάνει ένα απλό cameo.»
Θα ταξιδεύει καλά ο ποιητής με τόσες σκέψεις και μνήμες πανιά από πίσω.
Αιώνιος μέσα από τις γραφές και τους ανθρώπους του.